(Lublin 3-5 kwietnia 2008)

W dniach 3-5 kwietnia 2008 r. w Lublinie odbyło się spotkanienaukowe dwóch zespołów naukowych pracujących nad problematyką wartościw języku. Współpracownicy niemieckiego projektu mającego centralę wUniwersytecie Fryderyka Schillera w Jenie i wspieranego przez FundacjęVolkswagena (pod nazwą Normen- und Wertbegriffe in der Verständigung zwischen Ost- und Westeuropa - [ Normy i wartości w porozumieniu między wschodem i zachodem Europy ])spotkali się z Komisją Etnolingwistyczną Komitetu Językoznawstwa PAN,która swoje kolejne (szóste) posiedzenie poświęciła zagadnieniuwartości w językowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów. W czasietrzydniowych obrad referaty przedstawili badacze z krajów wschodniej izachodniej Europy: Niemiec, Polski, Litwy, Ukrainy, Belgii, Rumunii,Rosji, Armenii i Włoch – przede wszystkim językoznawcy, ale równieżpolitolodzy, socjolodzy i psycholodzy.

Całość zorganizowały wspólnymi siłami: Zakład Tekstologii iGramatyki Współczesnego Języka Polskiego oraz Zakład LingwistykiStosowanej UMCS. Bardzo pomogli studenci polonistyki i lingwistykistosowanej.

Największym zainteresowaniem referentów cieszyły się pojęciadotyczące życia publicznego, a wśród nich DEMOKRACJA , którejpoświęcono aż pięć wystąpień. Mówiono o historii tego pojęcia w językuniemieckim z perspektywy lingwistycznej (Natalia Chumakova, Jena) isocjologicznej (Jörg Oberthür, Jena), o jego rozumieniu we współczesnymjęzyku polskim (Monika Grzeszczak, Lublin) i jego definicjach wsłownikach języka rosyjskiego (Aleksy Judin, Gandawa), a także orozumieniu demokracji w dziełach Lenina i Trockiego (Oleg Poljakov,Wilno). Referaty łączył temat, ale zabrakło wspólnego mianownikametodologicznego, bez którego - na co zwracali uwagę dyskutanci -trudno przeprowadzić badania porównawcze. W kolejnych wystąpieniachanalizowano inne pojęcia zaliczane również do sfery publicznej, jakpatriotyzm, nacjonalizm i szowinizm (Małgorzata Brzozowska, Lublin),naród (Monika Bednarczuk, Lublin-Chełm), suwerenność (Nina Gryshkova,Lublin), migracja (Genc Lafe, Lecce), wychowanie, edukacja, pokój(Hasmik Ghazaryan, Jerewań), odpowiedzialność (Olga Frolova, Moskwa),Kościół, edukacja (Elżbieta Trubiłowicz, Lublin), a także pojęciabliższe codziennemu doświadczeniu, jak np. dom (Jerzy Bartmiński,Lublin), rodzina (Iwona Bielińska-Gardziel, Lublin), kariera (LubovFeoktistova, Jekaterinburg). Uczestnicy mieli również okazję dowysłuchania wystąpień stawiających sobie za cel poszukiwanie metodybadania wartości społecznych. Zajęli się tym: z perspektywyantropologii językowej – Michael Fleischer (Wrocław), a z perspektywyantropologii społecznej – Anna Horolets (Warszawa).

W miarę spójne metodologicznie były referaty lubelskiego środowiskaetnolingwistycznego i osób z nim współpracujących, oparte nametodologii językowego obrazu świata w wersji reprezentowanej przezJerzego Bartmińskiego, współgospodarza lubelskiej konferencji. Metodata polega na rekonstrukcji zbiorowych wyobrażeń „przedmiotówmentalnych” ma podstawie trojakiego typu danych: pochodzących z systemujęzykowego (S), z badań ankietowych (A) oraz z tekstów (T) izastosowaniu tzw. definicji kognitywnej. Efektem badań ma byćodtworzenie zarówno podstawowych pojęć przynależnych do wspólnej bazykulturowej, jak też pokazanie ich modyfikacji (profilowania) wdyskursach ideologicznych. Ten aparat pojęciowy stanowi propozycjęwspólnego mianownika dla dalszych badań porównawczych, których celemjest odkrywanie zarówno różnic jak też, a może przede wszystkim,podobieństw, pokazanie, co łączy, co może pomóc w porozumieniu sięludzi różnych języków i kultur w ramach europejskiej wspólnoty narodów,Wschodu i Zachodu kontynentu.

Druga część lubelskiego spotkania (sobota, 5 kwietnia 2008 roku)była dniem Komisji Etnolingwistycznej Komitetu Językoznawstwa PAN(dalej KE KJ PAN). Referat pt. Jak badać językowo-kulturowy obraz świata Słowian i ich sąsiadów? wygłosiliJerzy Bartmiński i Wojciech Chlebda (tekst w tym tomie"Etnolingwistyki”). Referenci podkreślili "tożsamościowy" charakterbadań etnolingwistycznych, wymagający prowadzenia badań porównawczych,postulowali powrót do koncepcji słownika aksjologicznego i językowejrekonstrukcji systemu wartości przyjmowanych przez wspólnoty istanowiących o ich tożsamości. W dyskusji Hanna Taborska podkreśliłapotrzebę uwzględnienia "obszarów niepamięci" zbiorowej (np."szmalcownictwo" w czasie wojny), Tomasz Rokosz postawił pytanie orealne istnienie wspólnoty słowiańskiej i o rolę w jej tworzeniu (teżdzieleniu) języków sakralnych, cerkiewnego i łaciny; Jolanta Rudolphzwracała uwagę na specyficzne poczucie wspólnoty u emigrantów; ZbigniewGreń akcentował konieczność wyraźnego określenia tertium comparationis (język ogólny czy też terytorialne jego odmiany), Maciej Abramowicz pytał o granice etnolingwistyki traktowanej tożsamościowo.

Dyskusje panelową poświęconą perspektywom pracy nad językowymobrazem świata Słowian i ich sąsiadów rozpoczęli Aleksy Judin (Gandawa,Belgia), Michael Fleischer (Wrocław), Wojciech Chlebda (Opole) i JerzyBartmiński (Lublin). Przedstawili propozycje dotyczące projektubadawczego, którego przedmiotem byłyby przyjmowane przez wspólnotynarodowe wartości analizowane wedle jakiejś przyjętej wspólnie teorii imetodologii.

Po dyskusji, w której udział wzięli: Anna Engelking, Anna Burzyńska,Tomasz Rokosz, Zbigniew Greń, Małgorzata Brzozowska, Olga Frołowa orazwszyscy czterej paneliści, ustalono, że: 1/ Projekt przyjmie nazwę Językowo-kulturowy obraz świata Słowian na tle porównawczym ,a jego logo będzie EUROJOS . 2/ Projekt będzie afiliowany w InstytucieSlawistyki PAN w Warszawie, a funkcję sekretarza będzie pełnić dr IwonaBielińska-Gardziel, pracownik IS PAN. 3/ Powstanie rada naukowa, którabędzie konsultować jego realizację; gotowość pracy w radzie zgłosili:Jerzy Bartmiński, Wojciech Chlebda, Michael Fleischer i Aleksy Judin,zaproszeni zostaną też etnolingwiści z innych krajów, w tym konieczniez wszystkich krajów słowiańskich, skupieni w Komisji Etnolingwistycznejdziałającej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. 4/ W ramachogólnego projektu EUROJOS będą realizowane szczegółowe zadania, nietylko nad preferowanym na początek językowo-kulturowym obrazemwartości, lecz także np. nad słowiańskim antropokosmosem,konceptualizacją czasu i przestrzeni, funkcjonowaniem stereotypównarodowych; ważnym wydzielonym zadaniem w ramach ogólnego programuEUROJOS będzie rozpoczęty w Lublinie Słownik stereotypów i symboli ludowych (redagowany pod kier. J. Bartmińskiego i Stanisławy Niebrzegowskiej-Bartmińskiej).

Podstawą opracowania będą zarówno wyniki badań ankietowych(kwestionariuszowych) prowadzonych równolegle w różnych krajacheuropejskich (głównie słowiańskich), jak też dane wybierane zesłowników definicyjnych oraz czerpane z tekstów.

Wszyscy chcący uczestniczyć w projekcie mogą kierować deklaracjewspółpracy oraz tematy indywidualnych badań na ręce dr IwonyBielińskiej-Gardziel (adres do korespondencji: Адрес электронной почты защищен от спам-ботов. Для просмотра адреса в вашем браузере должен быть включен Javascript.).